عملیات بیت المقدس به روایت اسناد

عملیات بیت المقدس به روایت اسناد

تهیه و تدوین: محسن رخصت طلب

اشاره

اسناد مکتوب در تحقیقات تاریخی، جزو مهمترین منابع به شمار می‌ رود. در این نوشته، اسناد مربوط به طرح عملیاتی بیت‌المقدس، طرح عراق برای دفاع از خرمشهر، سند مربوط به بسیج نیروهای رزمنده، گزارش مرحله اول و دوم عملیات و چند سند دیگر درج شده است.

مقدمه

پس از موفقیت رزمندگان در عملیات فتح المبین، منطقه عمومی خرمشهر در ادامه آزاد سازی مناطق اشغالی مد نظر طراحان نظامی ایران قرار گرفت. برخلاف گذشته که برای انتخاب منطقه عملیات و اولویت انجام آن تردید به وجود می‌آمد در مورد عمل در خرمشهر، بین فرماندهان ارتش و سپاه اتفاق نظر کامل وجود داشت، به همین دلیل در خلال عملیات فتح‌المبین افرادی مأمور، کار روی این منطقه شده و بلافاصله پس از آن عملیات، کلیه فرماندهان برای انجام عملیات بیت‌المقدس به این منطقه آمدند. از آنجایی که منطقه عملیاتی خرمشهر تنها منطقه مهم باقی مانده در دست دشمن بود، لذا نیروهای عراقی مطمئن بودند عملیات بعدی رزمندگان ایرانی در خرمشهر خواهد بود و فرماندهان نظامی ایران با علم به این مسأله سرعت عمل را از اولویت‌های اصلی عملیات قرار دادند. عملیات بیت‌المقدس طی مدت بیست روز طراحی شد و قرارگاه‌ها ویگانها موظف شدند به سرعت در منطقه حاضر شده و به شناسایی دشمن و زمین منطقه عملیات اقدام کنند. دشمن در این منطقه تا قبل از آغاز عملیات پنج لشکر و یک تیپ پیاده، زرهی و مکانیزه مستقر کرده بود و تا پایان عملیات این آمار به 9 لشکر و 15 تیپ افزایش یافت. استعداد نیروهای خودی در این عملیات هفت لشکر و چهار تیپ مستقل رود که در مجموع 27 تیپ پیاده، زرهی و مکانیزه برای عملیات بکار گرفته شد.

با توجه به موقعیت منطقه عملیات و نحوه استقرار دشمن، منطقه عملیات به سه محور تقسیم شده و سه قرارگاه مامور انجام عملیات شدند. قرارگاه قدس در محور شمالی منطقه مأموریت داشت با تهاجم به مواضع دشمن در جنوب رودخانه کرخه و تصرف سرپل مناسب دشمن را درگیر نگه دارد تا قرارگاه نصر و فتح بتوانند از غفلت دشمن استفاده کرده و به سمت اهداف خود پیشروی کنند.

قرارگاه فتح در محور میانی ماموریت داشت با عبور از رودخانه کارون سرپلی را تصرف کرده و در ادامه تا جاده اهواز خرمشهر پیشروی کند و در مرحله بعد حمله را ادامه داده و مرز را تامین نماید و آماده باشد تا قرارگاه نصر را برای آزادسازی خرمشهر کمک کند.

قرارگاه نصر در محور جنوبی ماموریت داشت از رودخانه کارون عبور کرده و سرپلی را تصرف نماید و سپس مرز را تامین کرده و خرمشهر را آزاد نماید.

عملیات در ساعت 30 دقیقه بامداد روز 10/2/1361، با رمز یا علی(ع) آغاز شد. اجرای عملیات دقیقاً مطابق طراحی عملیات انجام شد؛ علاوه بر اینکه قرارگاه فجر در جریان آزاد سازی شهر خرمشهر به قرارگاه نصر کمک کرد و در آن منطقه وارد عمل شد، در این عملیات از دشمن 19000 هزار نفر اسیر و 5400 کیلومتر مربع از سرزمینهای اشغالی آزاد شد.

اولین طرح عملیاتی کربلا 3 (بیت المقدس)

قرارگاه مرکزی کربلا اولین طرح عملیاتی کربلا 3 از سلسله عملیات‌های دوازده‌گانه مصوب را، برای آزادسازی سرزمین اشغالی و فتح کربلا به منظور آزاد سازی خرمشهر، هویزه و پادگان حمید ابلاغ می کند. در این طرح پس از تعیین ماموریت نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، اهداف عملیات را در هفت بند بر شمرده و سازمان رزم و چگونگی ادغام واحدهای سپاه و ارتش را تعیین کرده  است.

طرح عراق برای دفاع از خرمشهر

سرهنگ ستاد نزار صاحب کاظم افسر رکن سوم لشکر 3 زرهی عراق پس از اسارت، آخرین وضعیت خطوط دفاعی و استحکامات ارتش عراق در منطقه عمومی خرمشهر را چنین توصیف می کند:

خط اول – کانال سراسری در حاشیه رودخانه و ایجاد موانع و میادین مین و سیم خاردار به عرضی 200 متر.

خط دوم – وجود کانالهای سراسری به موازات خط اول.

خط سوم و چهارم به همین ترتیب ضمن اینکه کلیه ساختهای مابین خطوط دوم و سوم و چهارم تخریب شده است و میادین مین متعددی ایجاد شده است.

بر پا کردن خودروهای فرسوده و تنه درختان نخل و تله گذاری آنها در بخشی از مناطقی که احتمال عملیات فرود چتر بازان ایرانی داده می شود.

بسیج نیروهای رزمنده

دو هفته تا شروع عملیات باقی مانده است. طرحهای عملیاتی، پشتیبانی ها، شناسایی‌ها و اشغال سرپل در غرب کارون انجام شده است. هم اکنون وقت آن رسیده تا نیروهای رزمنده از سراسر ایران به منطقه عملیات اعزام شوند. اعزام نیرو به وسیله هواپیمای نظامی، قطار و اتوبوس صورت می گیرد و نیروها فوج فوج وارد منطقه شده و در یگان‌ها توزیع می‌شوند.

استعفای متوسلیان و پاسخ حسن باقری

سه روز قبل از آغاز عملیات، در حالی که کلیه یگان‌ها در تلاش هستند تا آمادگی لازم را برای عملیات کسب نمایند و امکانات پشتیبانی و رزمی و نیز نیروهای خود را به منطقه عملیات منتقل نمایند که این مرحله از مشکل ترین مراحل از اجرای عملیات است، احمد متوسلیان فرمانده تیپ محمدرسول ا...(ص) با توجه به مشکلات حل نشده تیپ و نیز مسایل مربوط به ادغام پادگان ارتش، استعفای خود را برای فرمانده قرارگاه نصر حسن باقری ارسال می‌کند که بلافاصله باقری پاسخ او را داده و ایشان را به صبر و تحمل مشکلات توصیه می کند.

ترتیب حرکت و عبور یگان‌ها از رودخانه کارون (پل)

قرارگاه فتح با وجود داشتن 8 تیپ پیاده و زرهی که در مجموع بالغ بر 37 گردان می شوند می بایست از پل «پی ام پی» نصب شده بر روی رودخانه کارون عبور کنند. این حجم از عِده و عُده برای عبور از پل برای فرماندهان قرارگاه و یگانها موضوع مهم و نگران کننده بود. از جمله مسائلی که باعث این نگرانی می‌شد عبارت بود از:

آب خروشان کارون، پل را ببرد!

عراق پل را بمباران کند!

یگانهای عراقی سرپل را اشغال کنند!

حجم عظیم نیروها به موقع از پل عبور نکنند!

و ...

بدین منظور قرارگاه برنامه ترتیب و تقدم عبور یگانها را تهیه و ابلاغ نمود و عناصری را برای انجام هر چه بهتر طرح به منطقه فرستاد.

چگونگی ادغام و فرماندهی مشترک در قرارگاه‌ها

طی ابلاغ از طرف فرماندهی مشترک قرارگاه نصر، نحوه ادغام یگان‌های سپاه و ارتش و نیز مسئولیت شبکه مخابرات و محوربندی عملیات و چگونگی اعمال فرماندهی اعلام شد.

آخرین وضعیت دستگاه های مهندسی قرارگاه فتح

در مجموع 52 دستگاه بولدورز و 39 دستگاه لودر از سپاه پاسدران، ارتش و جهاد سازندگی در اختیار قرارگاه فتح می باشد که در محورهای مختلف برای ایجاد خاکریز و احداث جاده و سنگرهای اجتماعی و مواضع واحدهای زرهی توزیع شده‌اند.

اسم رمز یا کلمه شناسایی

یگان‌ها واحدهای نظامی در همه مواقع برای شناسایی افراد در شب از اسم شب استفاده می کنند. این موضوع در شبهای عملیات کاربرد بیشتری دارد زیرا یگان از موضع ثابت خارج شده و با تعداد زیادی نیرو در حال عملیات و جابجایی است لذا ضروری است بین فرمانده و رزمندگان در تاریکی شب نام واحدی از قبل تعیین شده باشد تا در مواقع ضروری از آن استفاده کنند. احمد کاظمی فرمانده تیپ 8 نجف اشرف برای شب اول عملیات بیت المقدس کلمه شناسایی یامحمد. یا علی را که توسط قرارگاه فتح تعیین شده ابلاغ می کند.

ابلاغ رمز عملیات

رمز مرحله اول عملیات از طرف فرماندهی مشترک قرارگاه قدس، به یگانهای تابعه ابلاغ شد.

گزارش لحظه به لحظه مرحله اول و دوم

با شروع عملیات، یگان‌ها به سمت دشمن حرکت کرده  و حتی المقدور سعی می کنند بدون درگیری در میان دشمن رخنه نمایند و خود را به جاده آسفالته اهواز ـ خرمشهر برسانند. یگان‌های قرارگاه قدس در ابتدای امر پیشروی خوبی داشتند به طوری که بیش از 500 نفر از نیروهای دشمن را اسیر کردند، اما در ادامه عملیات به موانع و مواضع مستحکم و مقاومت نیروهای دشمن مواجه شدند. یگان‌های قرارگاه فتح ضمن نفوذ در مواضع دشمن، پس از درگیریهای متفاوت، خود را به جاده آسفالت رساندند. یگانهای قرارگاه نصر، با مواضع و مقاومت های بیشتری از دشمن مواجه بود، امّا به هر ترتیب بود پیشروی خوبی داشته و در میان مواضع دشمن نفوذ کرده اند به طوری که در بعضی نقاط در محاصره دشمن قرار گرفته اند و در بعضی نقاط دشمن را محاصره کردند.

سند عراقی – گزارش حمله نیروهای خودی در مرحله سوم عملیات بیت المقدس

فرمانده مستقر در خرمشهر به رده ما فوق اعلام می کند در اثر حمله نیروهای ایرانی، واحدهای تحت امر او از اطراف خرمشهر عقب نشینی کرده و در داخل شهر خرمشهر مستقر شده‌اند.

سند عراقی – انتصاب فرمانده جدید ارتش عراق برای دفاع از خرمشهر

در مورخ 19/2/1361 همزمان با آغاز مرحله سوم عملیات بیت المقدس فرمانده پلیس خرمشهر فرمانده تیپ 113 را برای حراست از خرمشهر به فرماندهی تیپ 22 منصوب کرده و تاکید می کند کلیه واحدها موظفند تا آخرین نیرو و آخرین سرباز از خرمشهر دفاع کنند.

ابلاغ ساعت "س" روز "ر"

فرماندهی مشترک قرارگاه نصر، قرارگاه قدس و قرارگاه فتح ساعت "س" روز "ر" به منظور آغاز مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس را به کلیه واحدهای تحت امر ابلاغ می کند.

گزارش لحظه به لحظه مرحله چهارم عملیات

این مرحله از عملیات از پیچیده ترین و سخت ترین مراحل عملیات بیت المقدس است. تصرف گلوگاه دشمن، حفظ گلوگاه، محاصره شهر و اسارت و کنترل هزاران اسیر عراقی به طور همزمان جز با توجه و عنایت خداوند امکان پذیر نبود.

دشمن بی نهایت تلاش کرد تا پل نو یعنی گلوگاه منطقه را از دست ندهد و سپس تلاش بی وقفه ای کرد تا آن را از نیروهای خودی باز پس گیرد اما نتوانست. در این منطقه نسبت نیروهای عراقی با رزمندگان ایرانی پنج به یک بود در حالی که از نظر علم کلاسیک باید مهاجم سه برابر مدافع باشد. دشمن همه تدابیر و توان خود را به کار بست تا خرمشهر و یا نیروهایش را حفظ کند اما نشد به بخشی از گزارش شنود نیروهای خود توجه کنید.

سند عراقی ـ آخرین تلاش‌ها برای حفظ خرمشهر

فرمانده مستقر در خرمشهر علی رغم محاصره نیروهایش و از هم گسیختگی واحدهای نظامی او درخواست دارد از طریق جزیره ام الرصاص برای او غذا و مهمات بفرستند.

سند عراقی ـ بلاتکلیفی نیروهای عراقی در خرمشهر

نیروهای عراقی مستقر در خرمشهر با کامل شدن محاصره خود و تصرف پل نو توسط رزمندگان اسلام در نهایت استیصال از فرمانده بالاتر خود، درخواست تعیین تکلیف و آخرین تصمیمات را دارد.

سند عراقی ـ گزارش تسلیم نیروهای مستقر در خرمشهر

آخرین مکاتبه فرمانده منطقه عملیاتی خرمشهر با رده مافوق مبنی بر تسلیم نیروهای تحت امرش و پیشروی گام به گام رزمندگان اسلام.

آمار فعالیت جهاد سازندگی در عملیات بیت المقدس

جهاد سازندگی قرارگاه مرکزی کربلا با بکار بگیری جهاد استانهای تهران، سمنان، فارس، خراسان، اصفهان، بوشهر و خوزستان حضور چشمگیری در صحنه نبرد بیت المقدس داشت جهاد سازندگی در مجموع بیش از ده پل از انواع آن را احداث کرد و نیز :

احداث و تعمیر بیش از 700 کیلومتر جاده

احداث حدود 100 کیلومتر خاکریز در سراسر منطقه عملیات

احداث ده‌ها سایت و باند هلی کوپتر و اورژانس

احداث بیش از 6000 سنگر تجمعی برای رزمندگان و ادوات آنها

بسیج و اعزام بیش از 1000 دستگاه کمپرسی های مردمی و جهادی

آخرین دستورات فرماندهی به یگان‌ها در پایان عملیات

روز سوم خرداد ماه و پس از آزادی خرمشهر فرماندهی مشترک قرارگاه کربلا طی دستورالعملی آخرین ماموریت یگانها را برای تثبیت منطقه عملیات و حراست از دستاوردهای عملیات تعیین و ابلاغ می کند. از آنجایی که پاتک های دشمن هنوز ادامه دارد و شاهد دشمن تصور می کند رزمندگان خودی سرمست از پیروزی بزرگ و انبوه غنایم از مواضع خود غفلت داشته باشند پاتک‌های سنگین را در منطقه شلمچه و نهر حین تدارک دیده است لذا فرماندهی قرارگاه مرکزی کربلا برای جلوگیری از هر گونه خطایی و با استفاده از تجربه جنگ (غزه) اُحد دستورات ذیل را صادر می کند.